BSN - Machteld de Kok

Homepage Prozawedstrijd Prozawedstrijd 2007 Machteld de Kok Beoordeling BSN

Beoordeling De vergeten waarheid - Machteld de Kok door BSN

Dit is een heel sfeervolle vertelling. In een rustige, beschouwelijke stijl brengt de ik-verteller over wat zijn fascinatie is met die vreemde oude man, die daar maar zit, met zijn mandje en zijn ouderwetse staartpruikje. Zonder één droge uitlegzin wordt de lezer ook in de tijd ingevoerd, ergens in het begin van de negentiende eeuw. En het slot is intrigerend: de man is kennelijk één van de zonen van de koning geweest, wellicht de beoogde troonopvolger. Daar komt de schrijver wel achter, als hij zich toegang weet te verschaffen tot de sécretaire in de Salon de Diane.

Toch vond ik het verhaal niet geheel overtuigend. Wat er ontbreekt is enige interactie tussen de figuren: wanneer het eenmaal tot een gesprek komt, na vele jaren (!), is alleen de oude man aan het woord, en de dialoog heeft het beperkte karakter van informatie-overdracht. De één vertelt, de ander incasseert. Tussen hen gebeurt niets en dat geeft de tekst iets schraals. In films en verhalen moet een dialoog iets van een duel hebben, waarin de figuren elkaar aftasten. Ik bedoel natuurlijk niet dat de ik-figuur ruzie moet zoeken (wat een stom gelul, ouwe gek), maar hij zou wel een bepaalde positie moeten innemen, bijvoorbeeld die van een burger die blij is dat de monarchie door Robespierre c.s. is opgeruimd. Als hij met die intentie met de oude prins in contact treedt, krijgt de conversatie een geladenheid die er nu niet is. Dat wreekt zich ook wel in de tekst van de grijsaard. Nu hij geen tegenspel van een sceptische toehoorder krijgt, lijkt wat hij zegt soms te komen uit de mond van een geschiedenisleraar: opgehitst door Voltaire, door Rousseau (...) wilden ze de macht in eigen hand nemen; Hoe kon de koning weten dat, als hij aan de wensen van het volk tegemoetkwam, dit zelfde volk dat tegen hem zou gaan gebruiken; Vol trots deelden de revolutionairen mee dat ze .... tot en met het eigentijds-brave Wie leert uw generatie objectief wie goed is en wie slecht? Dit is niet de taal van een ooggetuige, van een trouwe dienaar of (mijn inschatting) een zoon die zijn vader aan de volkswoede heeft verloren, maar van een afstandelijke verslaggever. Verhalen moeten het daar nu juist niet van hebben.

Daar is wel iets aan te doen, als de schrijfster kiest voor een iets andere aanpak. De wat lange inleiding, waarin alleen de situatie wordt geschetst (man zit jarenlang op een bankje, de ik kijkt naar hem van kinds af aan), zou m.i. vervangen kunnen worden door scènetjes met enige interactie: het kind zou al iets tegen hem kunnen zeggen, er zou langzamerhand een band tussen hen kunnen ontstaan. De ik-figuur zou zich kunnen manifesteren als overtuigd revolutionair, want als hij op de één of andere manier ‘partij’ is, raakt hem pas echt wat de oude man hem toevertrouwt, vlak voor diens dood. Als volkomen neutrale toehoorder is hij nauwelijks betrokken bij wat hem verteld wordt, en de lezer dus ook niet. De kwaliteit van het verhaal is dan te veel beperkt tot sentiment: zo’n eenzame man, die met niemand praat, en dan ook in eenzaamheid sterft. En er zit domweg meer in dit gegeven.

Kleinigheid: waarom wordt de ik-figuur aangesproken met ‘monseigneur’? Zag de grijsaard een kardinaal in hem?

Maart 2007, Hans ter Mors