BSN - Martien van Bergen

Homepage Prozawedstrijd Prozawedstrijd 2003 Martien van Bergen Beoordeling BSN

Beoordeling Net als Newman - Martien van Bergen door BSN

Martien Bergen heeft goed begrepen hoe men een ontwikkeling van jaren moet vangen in een verhaal van een paar bladzijden. De auteur zet zijn hoofdpersoon in een ‘heden’ neer, en leidt de lezer via een reeks flash-backs weer naar dat heden terug. Een klassieke opzet die nooit verveelt er is dan ook geen alternatief. De chronologisch geordende vertelling zou een vervelend ‘en toen en toen’- karakter hebben.

Het op de klassieke manier gecomponeerde verhaal is boeiend als de flash-backs levendig zijn en als er tot aan het einde niet helemaal duidelijk is hoe de held van dat verleden in het meestal problematische heden is terechtgekomen. De lezer die zich voorbereid heeft op de ontknoping, moet toch nog verrast worden. Ook is van belang als er zich in het ‘heden’ nog een bepaalde ontwikkeling voordoet; het personage moet zich op de één of andere manier bewegen van A naar B, waarbij B heel dicht bij A mag liggen. Schrijver Bergen heeft dat allemaal goed aangevoeld, afgezien van de laatste eis: zijn hoofdpersoon bevindt zich in een statische situatie, die bovendien heel vaag wordt gehouden. De volwassen Grard die zich tegen ons richt, is alleen een stem in een lege ruimte. De oorzaak daarvan is duidelijk: de aandacht van de schrijver ging uit naar de verhaallijn ‘het avontuur met Anton’ en natuurlijk is dat ook de hoofdzaak. Zijn verhaal zou echter aan intensiteit winnen als hij er een tweede lijntje naast zette, iets wat mogelijk is met heel eenvoudige middelen. De held zit bijvoorbeeld in de rechtszaal (A) en wacht op het vonnis (B). Of: hij kijkt vanuit zijn cel naar buiten (A) en wacht op de komst van zijn vriendin (Lonneke! B). Enzovoort; de lijn in het heden kan ook getrokken worden in een dialoog met Lonneke of met zijn advocaat.

Zeker bij de keuze voor de ik-verteller heeft dat het voordeel dat de afstandelijke toon van de ‘vertellende ik’ (iemand die op alles terugkijkt en de zaak doorheeft, die dus vooral informatie verstrekt) verdrongen wordt door die van de ‘belevende ik’, een figuur die in een concrete situatie iets ervaart, waarbij die ervaring door de lezer gedeeld wordt. De lezer beleeft zelf iets in de passages met ‘belevende ik’ en wordt geïnformeerd in de ‘vertellende’ tekstgedeelten. Mooie voorbeelden van dat beleven zijn de stukken waarin de personages aan het woord zijn (Anton kondigt aan welke meisjes er op het feest zullen komen, Lonneke wil een zoentje, het ventje Grard opent een zakje voetbalplaatjes en ontdekt dat Krol en Van Hanegem erbij zitten); bij eventueel herschrijven van het verhaal zouden deze scènes best uitgebreid mogen worden ten koste van de beschouwelijke passages van het type We hebben samen heel wat meegemaakt, Anton en ik. Onze wegen kruisten elkaar voor het eerst op het schoolplein...; Anton bleek een voorbeeldige leerling te zijn; Zijn populariteit groeide tot ongekende hoogte... enzovoort. Aan elk van deze zinnen op zichzelf is niets fout, maar zeker het korte verhaal moet het niet van deze toon hebben. Een belangrijk element van de plot (nette ouders vinden Grardje maar schorem) wordt zo niet invoelbaar gemaakt, maar feitelijk meegedeeld dat weten we dan ook weer. Volgens mij is die toon tot in de flash-backs doorgedrongen, doordat Grote Grard, de man die het schilderij vernield heeft, van de schrijver alleen de rol van beschouwer mag spelen; die rol schudt hij niet helemaal af in de flash-backs. Concreet: de eerste ontmoeting met Anton kan best ‘belevender’ gemaakt worden, bijvoorbeeld door te melden hoe het jongetje eruitzag en wat hij deed op dat moment. Nu dat niet gebeurt, worden zowel Grard als Anton iets te veel vastgezet in de stereotiepe rollen van de vrolijke oplichter enerzijds, en van de eeuwige loser anderzijds.

Natuurlijk heeft de schrijver terecht gekozen voor de loser als zijn held anders zou er geen verhaal geweest zijn. Het geraffineerde van zijn aanpak is dat de ik-figuur zelf niet doorheeft wat de lezer langzamerhand begint te begrijpen: de geniale Anton heeft Grard meedogenloos te grazen genomen. Bergen bereikt dat effect door de informatie precies goed te doseren.

Best een goed verhaal dus, waar met een paar ingrepen een bijzonder goed verhaal van te maken zou zijn.

Maart 2003, Hans ter Mors